توجه: این مطلب به منظور افزایش آگاهی ارائه شده است و هرگونه تصمیم مربوط به مصرف دارو باید تحت نظر پزشک باشد.
داروی متیل فنیدات، که در ایران با نام تجاری ریتالین شناخته می‌شود، برای درمان اختلال کمبود توجه (ADD) و اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه (ADHD) استفاده می‌شود. این دارو با افزایش سطح ماده‌ای به نام دوپامین، که به صورت طبیعی در بدن انسان تولید می‌شود، به تحریک بخشی از مغز که مسئول تمرکز و کنترل رفتار است، منجر می‌شود و عملکرد این بخش را بهبود می‌بخشد.
داروی متیل فنیدات (ریتالین) همچنین در درمان علائم نارکولپسی و درمان اختلالات افسردگی در بیمارانی که بیماری‌های جسمی آنان اجازه مصرف ضدافسردگی‌های متداول را نمی‌دهد، استفاده می‌شود.
قرص روبیفن و قرص پیوسته رهش ماتوراید از جمله برندهای داروی متیل فنیدات می‌باشند.
نام رایج دارو:
Ritalin, Concerta, Equasym, Medikinet, Tranquilyn
اشکال دارویی ریتالین :
قرص، کپسول، سوسپانسیون
موارد مصرف ریتالین
ریتالین بهترین نتیجه را زمانی خواهد داشت که به موجب یک برنامه‌زمانی منظم مصرف شود. برای یادآوری بهتر، این دارو را در یک ساعت خاص هر روز مصرف نمایید.
ممکن است پزشک شما دوز مصرفی را تنظیم کند، لذا حتماً دستورات پزشک را دنبال کنید. همچنین، در صورت مصرف طولانی‌مدت ریتالین، از قطع ناگهانی دارو بدون مشورت با پزشک پرهیز کنید.
توجه داشته باشید که استفاده طولانی‌مدت یا دوزهای بالا ممکن است منجر به وابستگی به این دارو شود و قطع مصرف آن ممکن است با عوارض پس از ترک دارو همراه باشد. به هیچ وجه خودسرانه دارو را قطع نکنید و در صورت بروز هرگونه علائم ناخواسته، به پزشک خود اطلاع دهید.
در صورت استفاده طولانی‌مدت، ممکن است تاثیرات ریتالین کاهش یابد. اگر احساس کردید که این دارو تأثیر کافی ندارد، به پزشک خود مراجعه کرده و مشکلات خود را به او بیان کنید.
اگرچه ریتالین به بسیاری از افراد کمک کرده است، اما در برخی موارد ممکن است باعث اعتیاد شود، به ویژه در صورت سوءمصرف مواد. در صورت هرگونه شک و یا نیاز به اطلاعات بیشتر، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. اگر وضعیت شما بهبود نیافت یا بدتر شد، به سرعت اطلاع دهید.
مقدار و روش مصرف داروی ریتالین
قبل از شروع درمان با داروی متیل فنیدات (Methylphenidate)، حتماً بروشور دارویی موجود در بسته را با دقت مطالعه کنید. این بروشور به شما کمک می‌کند تا اطلاعات جامعی در مورد دارو را جلب کرده و از عوارض جانبی احتمالی مطلع شوید. در صورت وجود سؤالات یا نگرانی‌های مرتبط با مصرف، حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.
دوز و مقدار داروی متیل فنیدات (ریتالین) از فرد به فرد متفاوت است، بنابراین دارو را دقیقاً به همان شیوه که پزشک تجویز کرده است، مصرف کنید و از هرگونه تغییرات خودسرانه در مقدار و مدت زمان مصرف خودداری کنید.
مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین) را به صورت منظم و در ساعات مشخصی از روز ادامه دهید.
در صورت فراموش یک نوبت مصرف دارو، آن را به محض یادآوری بفرمایید، مگر اینکه زمان کمی تا نوبت بعدی باقی مانده باشد (کمتر از ۲ تا ۳ ساعت). در این صورت نوبت فراموش شده را مصرف نکنید و به روال معمول خود ادامه دهید. از افزایش دوز در یک نوبت خودداری کنید.
مصرف داروی ریتالین را تا زمان توصیه شده توسط پزشک ادامه دهید. قطع ناگهانی دارو بدون نظارت پزشک ممکن است عوارض جدی را به دنبال داشته باشد و تنها پزشک می‌تواند به صورت تدریجی دارو را کاهش دهد.
در مورد مصرف فرم‌های مختلف داروی متیل فنیدات، همواره طبق دستور پزشک یا داروساز عمل کنید.
فرم پیوسته رهش متیل فنیدات را بر اساس تجویز پزشک و توصیه‌های ارائه شده در بروشور دارو مصرف کنید و از خرد کردن یا جویدن آنها خودداری کنید.
داروی متیل فنیدات با نام‌های تجاری متعددی به صورت آهسته رهش می‌یابد، اما این محصولات اثرگذاری متفاوت دارند. بنابراین توصیه می‌شود از یک برند ثابت استفاده کنید و در صورت نیاز به تغییر برند، حتماً با پزشک مشورت کنید.
هشدار:
استفاده نادرست از آمفتامین‌ها می‌تواند به مشکلات جدی فشار خون و قلب (که ممکن است منجر به وضعیت کشنده شود) منجر شود. این داروها اعتیادآور هستند، بنابراین افرادی که با اختلالات روحی و روانی یا اختلال سوءمصرف مواد (اعتیاد به مواد مخدر یا الکل) روبرو هستند، باید با احتیاط بسیار این دارو را مصرف کنند. در صورت داشتن سابقه اعتیاد به مواد، حتماً این مسئله را با پزشک مطرح کنید. افراد باید دوز مصرفی خود را تغییر ندهند و از افزایش دوز، افزایش مقدار مصرف یا استفاده از دارو به شیوه‌های غیرتجویزی پزشک پرهیز کنند. زیرا این اقدامات ممکن است باعث افزایش اثر دارو، ایجاد وابستگی و ظهور افکار یا رفتارهای ناپسند شوند.
موارد منع مصرف داروی ریتالین
- حتماً به تاریخ انقضای داروی متیل فنیدات (Methylphenidate) توجه کنید و در صورتی که داروی در دسترس شما تاریخ انقضای خود را گذشته باشد، از مصرف آن خودداری کنید.
- هرگز داروی متیل فنیدات (ریتالین) را به هیچ فرد دیگری، حتی اگر علائم مشابهی داشته باشند، تجویز نکنید.
در صورتی که قرار است این دارو برای کودک یا نوجوان شما یا خودتان تجویز شود، حتماً قبل از شروع مصرف، پزشک خود را در جریان اطلاعات زیر قرار دهید:
- حساسیت به این دارو یا دیگر داروها و مواد
- بارداری
- شیردهی
- هرگونه اختلال رفتاری
- اضطراب شدید
- فشار عصبی
- عصبانیت همراه با بی قراری
- اختلالات افسردگی قابل درمان با ضد افسردگی‌های رایج
- هرگونه حرکت غیر ارادی یا غیرقابل کنترل مانند تیک‌های عصبی
- سندرم تورت یا سابقه خانوادگی آن
- صرع یا هرنوع اختلال حمله‌ای
- مشکلات قلبی-عروقی
- فشار خون بالا
- پرکاری غده تیروئید
- سابقه تومور در غده فوق کلیوی
- گلوکوم
- اختلال گوارشی
- اختلال تغذیه‌ای
- فنیل کتونوری
- سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
موارد هشدار و احتیاطات ویژه حین مصرف داروی ریتالین
- اکثر مهار کننده‌های MAO نباید تا ۲ هفته قبل از شروع مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین) مصرف شوند.
- فرد بیمار (از جمله کودک یا نوجوان) در طول درمان با داروی متیل فنیدات باید تحت نظر پزشک متخصص باشد و آزمایشات تجویزی توسط پزشک انجام دهد.
- برنامه روان درمانی همراه با درمان دارویی ممکن است باعث بهبود شرایط فرد بیمار شود.
- در صورت تجویز داروی ریتالین به کودک، با پزشک خود در مورد رژیم غذایی مناسب برای فرزندتان مشورت نمایید.
- میزان رشد کودکان که از داروی ریتالین استفاده می‌کنند، باید به طور دوره‌ای توسط پزشک کنترل شود. در این زمینه، دستورالعمل‌های لازم را از پزشک بپرسید.
- در صورت مصرف شخصی یا تجویز داروی ریتالین به کودک، قبل از هرگونه عمل جراحی، حتماً پزشک را از مصرف این دارو آگاه کنید.
- داروی ریتالین ممکن است باعث تغییرات در نتایج برخی آزمایشات و معاینات پزشکی (مانند اسکن مغزی برای بیماری پارکینسون) شود. لذا پزشک خود را از مصرف این دارو مطلع سازید.
- مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین) همراه با فرآورده‌های حاوی الکل و الگریزها ممکن است خطرناک باشد.
- بیماران مبتلا به فشار خون باید به طور منظم فشار خون خود را اندازه گیری کنند.
نحوه مصرف ریتالین و دوز مصرفی
پیش از آغاز مصرف ریتالین، حتماً دستورالعمل دارویی موجود در جعبه را با دقت مطالعه کرده و از پزشک یا داروساز نصیحت خود را دریافت نمایید. معمولاً این دارو می‌تواند همراه با یا بدون غذا و در تعداد ۲ یا ۳ بار در روز، به توجه به دستور پزشک مصرف گردد. بهترین زمان برای مصرف این دارو، ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از وعده‌های غذایی است. در صورتی که ناراحتی معده ایجاد شود، می‌توانید ریتالین را همراه با غذا یا پس از وعده غذایی یا میان وعده مصرف نمایید. توجه داشته باشید که مصرف این دارو در ساعات دیرتر از روز ممکن است باعث مشکلات خواب (بی‌خوابی) گردد.
برنامه‌ی زمانی منظم برای مصرف ریتالین باعث بهره‌وری بیشتر از دارو می‌شود. به منظور یادآوری مصرف، ریتالین را در یک ساعت مشخص از روز به مصرف بپردازید. دز مصرف این دارو به وضعیت پزشکی بیمار و پاسخ بدن به دارو متغیر است. اطلاعات بیشتر و جزئی‌تر را از پزشک خود بگیرید تا مصرف بهینه و بدون مشکلات احتمالی را تجربه کنید.
تداخلات دارویی ریتالین
تداخلات دارویی ممکن است به عملکرد و اثرات داروی ریتالین تأثیر بگذارد یا خطر افزایش عوارض جانبی آن را افزایش دهد. این مقاله تمامی تداخلات دارویی ممکن را شامل نمی‌شود، بنابراین لطفاً لیست تمامی داروهای مصرفی خود را با پزشک یا داروساز به اشتراک بگذارید. هرگونه تصمیم در مورد شروع، قطع یا تغییر دوز داروی ریتالین بدون مشورت پزشک انجام ندهید.
مصرف همزمان داروهای مهارکننده‌های MAO (منوآمین اکسیداز) با ریتالین تداخل جدی (احتمالاً خطرناک) دارد. از مصرف مهارکننده‌های MAO مانند ایزوکربوکسازید، لینزولید، متیلن بلو، موکلوبماید، فنلزین، پروکاربازین، راساگلین، سافینامید، سلژیلین و ترانیل سیپرومین هنگام مصرف ریتالین پرهیز کنید. همچنین، مهارکننده‌های MAO تا دو هفته پس از قطع مصرف ریتالین نباید مصرف شوند. برای اطلاعات بیشتر در مورد شروع یا قطع مصرف دارو با پزشک یا دکتر داروساز مشورت نمایید.
مصرف همزمان ریتالین و متیل فنیدات به داروی دکس متیل فنیدات شباهت دارد، بنابراین از مصرف همزمان این دو دارو خودداری کنید.
ریتالین ممکن است در برخی آزمایش‌های پزشکی مانند اسکن مغز برای بررسی بیماری پارکینسون تداخل ایجاد کرده و نتایج را اشتباه کند. حتماً به پرسنل آزمایشگاه و پزشکان در مورد داروهای مصرفی خود اطلاع دهید.
تداخلات دارویی می‌توانند عملکرد و تأثیر داروها را تغییر دهند یا باعث افزایش ریسک بروز عوارض جانبی آنها شوند. بنابراین، قبل از شروع مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین)، لیست تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، اعم از داروهای تجویزی و غیرتجویزی (گیاهی، مکمل و …) را با پزشک خود به اشتراک بگذارید.
بعضی از داروهایی که ممکن است با داروی متیل فنیدات (ریتالین) تداخل داشته باشند عبارتند از:
- مهارکننده‌های MAO مانند ایزوکربوکسازید و لینزولید
- داروهای حاوی دکس متیل فنیدات
عوارض جانبی داروی یتالین
تمام داروها ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند، اما بسیاری از افراد هیچ گونه عارضه‌ای تجربه نمی‌کنند. برخی از عوارض نیز ممکن است پس از گذشت مدت زمانی از مصرف دارو از بین بروند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر با مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین)، با پزشک روانپزشک معالج مشورت کنید.
عوارض داروی متیل فنیدات (ریتالین) شامل:
- تغییرات در خلق و خو
- خواب آلودگی
- گیجی
- سرگیجه
- سردرد
- خستگی
- اختلال در خواب (مانند بی‌خوابی)
- تب
- حرکات غیر ارادی مانند تیک‌های عصبی
- درد عضلانی
- لکه‌های قرمز و خارش
- نازک شدن تار موها
- ریزش مو
- خشکی دهان
- سوء هاضمه
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- درد شکمی
- تهوع
- اسهال
- سرفه
- علائم سرماخوردگی
در صورت بروز علائم زیر، فوراً با پزشک تماس بگیرید:
- تغییرات ذهنی، خلقی، رفتاری (مانند تحریک، پرخاشگری، نوسانات خلقی، افکار غیرعادی، افکار خودکشی)
- درد قفسه سینه
- تپش قلب
- ضربان قلب نامنظم
- مشکل تنفسی
- حرکات کنترل نشده عضلانی
- تغییرات در بینایی
- علائم مشکلات جریان خون در انگشتان دست و پا (مانند سردی، بی حسی، درد، تغییر رنگ پوست)
- زخم‌های بدون دلیل
- نعوظ دردناک یا طولانی (بیش از ۴ ساعت طول بکشد)
در صورت بروز علائم زیر، فوراً با اورژانس تماس بگیرید:
- تشنج
- غش
- علائم سکته مغزی (مانند ضعف در یک طرف بدن، اختلال در گفتار، تغییرات ناگهانی بینایی، گیجی)
- علائم حمله قلبی (مانند درد قفسه سینه، فک، بازوی چپ، تنگی نفس، تعریق غیرمعمول)
در صورت بروز علائم واکنش‌های آلرژیک مانند سرگیجه، تنگی نفس، بثورات پوستی، تورم (به ویژه صورت، زبان یا گلو) فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
نکته مهم: مصرف داروی ریتالین ممکن است منجر به تغییرات در افکار و رفتار (مانند افسردگی، پرخاشگری، رفتار خصمانه یا افکار خودکشی) در فرد مصرف‌کننده ریتالین (از جمله کودک یا نوجوان) گردد. این علائم باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.
علائم اوردوز ریتالین
در صورت مشاهده علائم اوردوز این دارو، از جمله از دست رفتن هوش و مشکلات تنفسی، باید فوراً با تیم پزشکی تماس گرفته شود. علائم اوردوز ریتالین شامل استفراغ، آشفتگی، گیجی، تعرق، سرخی صورت، لرزش عضلات و از دست دادن هوشیاری ادرار می‌شوند. در صورت ظهور هرکدام از این علائم، باید به شدت با تیم پزشکی تماس گرفته شود.
اطلاعات پزشکی نشان می‌دهد که مصرف این دارو ممکن است باعث افزایش فشار خون شود. برای مانیتورینگ منظم عوارض جانبی، آزمایشاتی مانند فشار خون، ضربان قلب و بررسی وضعیت وزن و رشد در کودکان باید به صورت دوره‌ای انجام شود. برای اطلاعات دقیق‌تر، تماس با پزشک اجتناب‌ناپذیر است.
توجه داشته باشید که برندها و انواع مختلف از داروی ریتالین در بازار موجود هستند و تغییر برند بدون مشورت با پزشک یا داروساز توصیه نمی‌شود.
در صورت فراموش کردن دوز مصرفی، آن را در اسرع وقت ممکن مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان مصرف دوز بعدی است و به یاد آوردید که مصرف نکرده‌اید، مصرف دو برابر نیاز نیست. تنها دوز مقرر را مصرف کنید.
در مورد شرایط نگهداری، هر برند از این دارو شرایط خاصی دارد. راهنمای نگهداری و دستورالعمل‌های آن را مطالعه کرده یا از پزشک یا داروساز سوال کنید. همچنین، حتماً از نگهداری دارو در محل‌هایی مانند حمام خودداری کرده و آن را از دسترس کودکان دور نگه دارید.
شرایط نگهداری داروی ریتالین
- دارو را در محلی ایمن و دور از دسترس کودکان نگه دارید.
- دارو را در محیط خشک و خنک نگه دارید و از گرما و تابش نور مستقیم دوری کنید.